Ali Kuşçu Okumaları - I : Unkûdü’z-zevâhir
İlmü’l-vaz‘ -lafız-mana ilişkisinin farklı düzeylerdeki sonuçlarını inceleyen lügat, nahiv ve belâgat gibi dilbilim alanlarından farklı olarak- dilsel delâleti mümkün kılan, diğer bir deyişle dilin metafizik esasını teşkil eden vaz‘ olgusunun ne olduğu, mahiyeti ve kategorileri, bunu gerçekleştiren öznenin kimliği vb. sorular üzerine yoğunlaşır. Vaz‘ olgusu merkezinde yapılan inceleme vâzı‘, mevzû‘ ve mevzû‘ leh kavramları ekseninde örülüdür. Bu çerçevede vaz‘ın şahsî-nevî ve genel-özel ayrımları disipline özgü temel başlıkları oluşturur.
İslâm düşünce geleneğinde tarihsel ve fikri kökenleri oldukça eski olmakla birlikte konunun bağımsız bir tartışma alanı şeklinde ortaya çıkışı ilk kez el-Îcî’nin (ö. 756/1355) er-Risâletü’l-vaz‘iyye’si ile mümkün olmuş, yapılan çalışmalar şerh ve hâşiye formundaki çok sayıda metin ile birlikte süreç içinde bir literatüre dönüşmüştür. Ali Kuşçu’nun Unkûdü’z-zevâhir isimli eseri bu literatür içerisinde kritik önemdedir. Nitekim müellif eserin birinci bölümünde “Mebâdiü ilmi metni’l-lüga” başlığı altında ilmü’l-vaz‘a ilişkin meseleleri tartışır. Burada Kuşçu kendisinden önce oluşan birikimi derlemiş, özgün katkılarla tartışmayı derinleştirmiş ve meseleleri yeni bir forma sokmuştur.
Bu derste Unkûdü’z-zevâhir’in ilgili bölümü okunmuş, yeri geldiğinde eserin bilinen tek şerhi olan Müftîzâde Abdürrahim Efendi’nin (ö. 1837) Şerhu Unkûdi’z-zevâhir isimli eserine müracaat edilmiştir.
İlmü’l-vaz‘ -lafız-mana ilişkisinin farklı düzeylerdeki sonuçlarını inceleyen lügat, nahiv ve belâgat gibi dilbilim alanlarından farklı olarak- dilsel delâleti mümkün kılan, diğer bir deyişle dilin metafizik esasını teşkil eden vaz‘ olgusunun ne olduğu, mahiyeti ve kategorileri, bunu gerçekleştiren öznenin kimliği vb. sorular üzerine yoğunlaşır. Vaz‘ olgusu merkezinde yapılan inceleme vâzı‘, mevzû‘ ve mevzû‘ leh kavramları ekseninde örülüdür. Bu çerçevede vaz‘ın şahsî-nevî ve genel-özel ayrımları disipline özgü temel başlıkları oluşturur.
İslâm düşünce geleneğinde tarihsel ve fikri kökenleri oldukça eski olmakla birlikte konunun bağımsız bir tartışma alanı şeklinde ortaya çıkışı ilk kez el-Îcî’nin (ö. 756/1355) er-Risâletü’l-vaz‘iyye’si ile mümkün olmuş, yapılan çalışmalar şerh ve hâşiye formundaki çok sayıda metin ile birlikte süreç içinde bir literatüre dönüşmüştür. Ali Kuşçu’nun Unkûdü’z-zevâhir isimli eseri bu literatür içerisinde kritik önemdedir. Nitekim müellif eserin birinci bölümünde “Mebâdiü ilmi metni’l-lüga” başlığı altında ilmü’l-vaz‘a ilişkin meseleleri tartışır. Burada Kuşçu kendisinden önce oluşan birikimi derlemiş, özgün katkılarla tartışmayı derinleştirmiş ve meseleleri yeni bir forma sokmuştur.
Bu derste Unkûdü’z-zevâhir’in ilgili bölümü okunmuş, yeri geldiğinde eserin bilinen tek şerhi olan Müftîzâde Abdürrahim Efendi’nin (ö. 1837) Şerhu Unkûdi’z-zevâhir isimli eserine müracaat edilmiştir.
22/05/20211. Ders
Unkûd okumalarına giriş niteliğindeki bu oturumda öncelikle Ali Kuşçu’nun dil eserlerinin genel bir dökümü veriliyor, akabinde Unkûdü’z-zevâhir’in içeriği ve sistematiği üzerinde duruluyor ve son olarak İlmü’l-vaz’ın temel meseleleri, literatürün gelişimi ve Ali Kuşçu’nun bu tarihsel süreçteki konuma ilişkin bir değerlendirme yapılıyor.29/05/20212. Ders
İkinci oturumda Unkûd’un tüm bölümlerine ilişkin genel giriş niteliğindeki dibâce kısmı okunuyor. Burada eserin sebeb-i telifi ve Fatih Sultan Mehmet’e ithafı, eserin telifinde hangi hususlara dikkat edildiği gibi meseleler yanında Lügat, Sarf ve İştikak ilimlerinin önemi ile Arap dili ilimlerinin konuları bakımından tasnifi ele alınıyor.05/06/20213. Ders
Bu oturumda, eserin birinci bölümünü teşkil eden ve “Mebâdiü ilmi metni’l-lüga” şeklinde adlandırılan vaz‘ meselelerinin girişi okunuyor. Burada öncelikle lügat, lafız, ses gibi terimler analiz edilerek lügat ilminin tanımı üzerinde duruluyor. Akabinde vaz‘ terimi tanımlanıyor ve delâletle ilişkisine temas ediliyor. Son olarak birinci bölümde işlenecek alt başlıklar sıralanıyor. Oturumun ikinci kısmında ise birinci bölümün ilk alt başlığı olan “vaz‘ olgusunun kategorileri”ne (aksâmü’l-vaz‘) giriş yapılıyor. Bu bağlamda şahsî ve nev‘î vaz‘ kategorileri tanımlanıyor ve mecaz-vaz‘ ilişkisi tartışılıyor.12/06/20214. Ders
Bu oturumda öncelikle, geçen dersten devam olmak üzere, mecaz-vaz‘ ilişkisi Teftâzânî ve Seyyid Şerif Cürcânî ihtilafı üzerinden yorumlanarak mesele açımlanıyor. Devamında genel ve özel vaz‘ kategorileri tanımlanıyor ve bu bakımdan vaz‘ın alt başlıkları inceleniyor. Bu çerçevede Îcî’nin teklif ettiği üçüncü vaz‘ kategorisi ve yol açtığı tartışmalar değerlendiriliyor.19/06/20215. Ders
Bu oturumda vaz‘ kategorilerinin üçüncüsü olan kastî-zımnî vaz‘ ayrımı Teftâzânî-Seyyid Şerif Cürcânî ihtilafı bağlamında işleniyor. İkinci olarak vâzı‘ kavramına ve ilgili tartışmalara giriş yapılıyor.26/06/20216. Ders
Bu oturumda birinci bölümün ikinci alt başlığı olan “Vâzı‘ kimdir?” sorusu etrafında serdedilen görüşler sıralanıyor ve delâletin lafzın zatından kaynaklandığı şeklindeki birinci görüş, savunanlar ve karşı çıkanların argümanları açısından inceleniyor.03/07/20217. Ders
Bu oturumda bir önceki derste incelenen birinci görüş tamamlandıktan sonra delâletin ilahi belirleme (tevkif) yoluyla gerçekleştiği şeklindeki ikinci görüş inceleniyor.10/07/20218. Ders
Bu oturumda, bir önceki derste incelenmeye başlanan tevkif teorisi tamamlanıyor ve devamında delâletin toplumsal uzlaşı (ıstılah) yoluyla gerçekleştiğini öne süren üçüncü görüş ile dilin varlığı için zorunlu ilk bilgilerin ilahi belirleme ile gerçekleştiği, kalan kısmında ise tüm şıkların muhtemel olduğunu öne süren dördüncü görüş işleniyor.17/07/20219. Ders
Bu oturumda birinci bölümün üçüncü alt başlığı olan lafız-mana arasındaki vaz‘ nispetine ilişkin bilginin dili kullanan sonraki nesiller açısından nasıl sabit olduğu tartışılıyor. Kuşçu bu bilgiye ulaşmanın tek yolunun nakil/rivayet olduğu görüşünü savunuyor.24/07/202110. Ders
Bu oturumda Unkûd’un birinci bölümünün dördüncü alt başlığı olan mevzû‘ (lafız) kavramının nasıl taksim edilebileceği üzerinde duruluyor ve ilk ayrım olarak müşterek lafız meselesine giriş yapılıyor.18/09/202111. Ders
Bu oturumda geçen derste başlanan “dilde müşterek lafızların varlığı problemi” bu görüşü savunanlar ve eleştirenlerin argümanları dikkate alınarak tartışılmaya devam ediliyor.25/09/202112. Ders
Bu oturumda, geçen dersin konusunu oluşturan “dilde müşterek lafızların varlığı problemi” bu görüşü savunanlar ve eleştirenlerin argümanları dikkate alınarak incelenmeye devam ediliyor.02/10/202113. Ders
Bu oturumda müşterek lafızların dildeki varlığı tartışması tamamlandıktan sonra müşterek lafızların kullanımı konusundaki sorunların incelenmesine geçiliyor.09/10/202114. Ders
Bu oturumda, bir önceki derste başlanan müşterek lafızların dilde kullanımına ilişkin tartışmalar tamamlanıyor.16/10/202115. Ders
Bu oturumda mevzû‘ kavramına ilişkin ikinci alt başlık olan lafzın müradif (eş anlamlı) oluşu meselesi tarafların argümanları ortaya konarak inceleniyor.30/10/202116. Ders
Bu oturumda mevzû‘ kavramına ilişkin üçüncü alt başlık olan “lafzın isim ve sıfata taksimi” meselesi incelenmeye başlanıyor.30/10/202117. Ders
Bu oturumda, bir önceki derste başlanan “lafzın isim ve sıfata taksimi” konusu tamamlanıyor.06/11/202118. Ders
Bu oturumda, ilk olarak Unkûd’un birinci bölümünün beşinci alt başlığı olan mevzû‘ leh kavramının taksimi, devamında ise altıncı alt başlığı teşkil eden “lafızların vaz‘ındaki hikmet ve maslahat” meselesi inceleniyor. Oturum, dersin genel bir değerlendirmesiyle tamamlanıyor.
3. dersin kaydı teknik bir aksaklık nedeniyle silinmiştir.